25 พฤษภาคม 2021

ขณะที่รัฐบาลรณรงค์ให้ประชาชนไปฉีดวัคซีนป้องกันโควิด-19 แต่ประชาชนจำนวนมากกลับยังไม่สามารถเข้าถึงวัคซีนได้ โดยมีอีกส่วนตั้งคำถามถึงประสิทธิภาพและความปลอดภัยของวัคซีนจากจีน

แผนฉีดวัคซีนเพื่อสร้าง “ภูมิคุ้มกันหมู่” ของรัฐบาลภายใต้การนำของ พล.อ. ประยุทธ์ จันทร์โอชา ถูกประกาศให้เป็น “วาระแห่งชาติ” พร้อมกำหนดให้วันที่ 7 มิ.ย. เป็นจุดเริ่มต้นในการปูพรมฉีดทั้งแผ่นดิน

พล.อ. ประยุทธ์ให้นโยบายไว้ว่าต้องฉีดวัคซีนโควิด-19 ให้ได้วันละ 5 แสนคน หรือเดือนละ 15 ล้านโดส แต่ข่าววัคซีนขาดแคลน ไม่มาตามนัด หรือฉีดครบแล้วแต่ยังติดโรค หรือได้รับผลข้างเคียงรุนแรง ก็ออกมาไม่เว้นแต่ละวัน

บีบีซีไทยรวบรวมข้อเท็จจริงเกี่ยวกับวัคซีนโควิด-19 ในไทยมาไว้ ณ ที่นี่

ไทยฉีดวัคซีนไปถึงไหนแล้ว

87 วันนับจากนายอนุทิน ชาญวีรกูล รองนายกรัฐมนตรี และ รมว.สาธารณสุข เป็นคนไทยคนแรกที่ได้รับวัคซีนโควิด-19 เมื่อ 28 ก.พ. 2564 ปรากฏว่ามีคนไทย 3,024,313 คนที่ได้รับวัคซีนแล้ว หรือคิดเป็น 4.32% ของคนไทยทั้งประเทศและประชากรแฝงรวม 70 ล้านคน เท่ากับว่าอัตราการฉีดวัคซีนโดยเฉลี่ยอยู่ที่ 34,762 คน/วัน ห่างจากเป้าหมายของ พล.อ. ประยุทธ์ไปมหาศาล

ในจำนวนนี้มีเพียง 980,190 คน หรือคิดเป็น 1.40% ที่ได้รับวัคซีนครบ 2 เข็ม และอีก 2,044,123 คน หรือคิดเป็น 2.92% ได้รับวัคซีนเข็มแรกแล้ว (ข้อมูล ณ 25 พ.ค. 2564)

ย้อนกลับไปเมื่อ ม.ค. 2564 กระทรวงสาธารณสุข (สธ.) ประกาศประชากรเป้าหมายไว้ 19 ล้านคนที่ต้องฉีดวัคซีนเป็นกลุ่มแรก ๆ ได้แก่

สองเดือนต่อมา เมื่อวัคซีนโคโรนาแวคของบริษัทซิโนแวคทยอยเดินทางมาถึงไทย เดือน มี.ค. สธ. ระบุจะเร่งฉีดวัคซีนสัญชาติจีน 2 ล้านโดสนี้ให้แก่บุคลากรทางการแพทย์และกลุ่มเป้าหมายในจังหวัดเสี่ยง ภายใน มี.ค.-พ.ค. จากนั้นครึ่งปีหลัง เมื่อวัคซีนของบริษัทแอสตร้าเซนเนก้า 61 ล้านโดสมาถึง ก็จะกระจายให้ทุกจังหวัดต่อไป

อย่างไรก็ตามหลังเกิดการแพร่ระบาดของโควิด-19 ระลอกสามนับจากเดือน เม.ย. ทำให้แผนบริหารจัดการวัคซีนต้องเปลี่ยนแปลงไป โดยมีการจัดสรรวัคซีนให้พื้นที่แพร่ระบาดหนักเพื่อหยุดวงจรการแพร่เชื้อโรค อาทิ ระดมฉีดให้พนักงานสถานบันเทิงหลังเกิด “คลัสเตอร์ทองหล่อ”, ระดมฉีดให้ชาวชุมชนแออัดหลังเกิด “คลัสเตอร์คลองเตย”, ระดมฉีดให้ผู้ต้องขังหลังเกิด “คลัสเตอร์เรือนจำ” ฯลฯ

ในการจัดสรรและกระจายวัคซีนโควิด-19 ตามแผน “ปูพรมฉีด” ที่จะเกิดขึ้นตั้งแต่ 7 มิ.ย. นี้ นพ.โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรค กล่าวว่าจะคำนึงถึง 4 ปัจจัย ได้แก่ จำนวนวัคซีนที่มี, จำนวนประชากร, สถานการณ์การระบาดในปัจจุบัน และกลุ่มเป้าหมาย เช่น ครู แรงงาน

วัคซีนในมือไทยมียี่ห้อใดบ้าง

วัคซีนต้านโควิด-19 ที่กระจายอยู่ในไทยในเวลานี้มี 2 ยี่ห้อ รวม 6,117,000 โดส แบ่งเป็น

ในอนาคต วัคซีนที่จะนำมาให้บริการประชาชนชาวไทยในปีนี้ตามแผนบริหารจัดการวัคซีนของ สธ. ที่ประกาศไว้ มีอีกอย่างน้อย 64 ล้านโดส แบ่งเป็น

แอสตร้าเซนเนก้า 1.7 ล้านโดสหายไปไหน

ตลอด 2 วันมานี้ มีคำถามเกิดขึ้นว่าวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้า จำนวน 1.7 ล้านโดสที่ สธ. เคยระบุเมื่อช่วงต้นเดือน พ.ค. ว่ามาถึงไทยก่อนกำหนดในเดือนนี้ (ตัดมาจากยอด 6 ล้านโดส ซึ่งตามแผนจะมาถึง มิ.ย.) หายไปไหน มีมือดีแทรกคิวตัดเอาวัคซีคไปก่อนหรือไม่

แม้ สธ. ไม่เคยออกมาให้ข้อมูลเกี่ยวกับการกระจายวัคซีนล็อตนี้อย่างเป็นทางการ ทว่ามีเอกสาร “แผนการบริหารจัดการวัคซีนประจำเดือน พ.ค.” ซึ่งอ้างว่าจัดทำโดยกรมควบคุมโรค ณ 14 พ.ค. ถูกเผยแพร่ในสื่อมวลชนและสื่อสังคมออนไลน์ และไม่มีผู้บริหารกระทรวงคนใดออกมาปฏิเสธว่าไม่ใช่เอกสารจริง

เอกสารดังกล่าวระบุว่า SBS คาดการณ์ว่าจะจัดส่งวัคซีน 5 แสนโดส ได้ในวันที่ 21 พ.ค. ก่อนนำไปกระจายฉีดใน กทม. และปริมณฑลซึ่งเป็นพื้นที่ระบาด พร้อมระบุกลุ่มเป้าหมายไว้เสร็จสรรพ ประกอบด้วย กทม. จำนวน 3 แสนโดส, จัดสรรเป็นเข็มที่ 2 ใน 7 จังหวัด จำนวน 1 แสนโดส, นักการทูต/องค์กรระหว่างประเทศ จำนวน 2 หมื่นโดส ส่วนที่เหลืออีก 8 หมื่นโดส เก็บไว้ส่วนกลางสำหรับตอบโต้การระบาด

ในเวลาไล่เลี่ยกัน ได้ปรากฏข้อมูลข่าวสารจาก รพ. หลายแห่งว่า “วัคซีนไม่มาตามนัด” จนต้องแจ้งเลื่อนนัดหมายการฉีดวัคซีนให้ประชาชน

รพ.ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ โดย ศ.ดร. สุรพล นิติไกรพจน์ ประธานกรรมการ รพ. โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กเมื่อ 22 พ.ค. ตัดพ้อว่า “รู้สึกว่าเรากำลังถูกเท” ทั้งที่กรมควบคุมโรครับปากว่าจะให้วัคซีนแก่บุคลากรของ มธ. สวทช. และเอไอที แต่จู่ ๆ ก็บอกว่าไม่มีแล้ว

วชิรพยาบาล โรงพยาบาลสังกัด กทม. ออกประกาศเลื่อนวันรับวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้าเข็มที่ 2 ระหว่างวันที่ 25 พ.ค.-4 มิ.ย. ออกไปก่อน “เมื่อได้รับวัคซีนมาทาง รพ. จะแจ้งให้ทราบต่อไป”

รพ.จุฬาภรณ์ของราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์ ออกประกาศว่าตั้งแต่ 24 พ.ค. ศูนย์บริการฉีดวัคซีนโควิด-19 ของทาง รพ. มีเฉพาะวัคซีนซิโนแวคเท่านั้น หากต้องการรับวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้าสามารถแจ้งเลื่อนวันนัดรับวัคซีนได้

คำชี้แจงจากนายสาธิต ปิตุเตชะ รมช.สธ. กับ THE STANDARD คือ “เดิมทีเขาจะส่งให้เมื่อสัปดาห์ที่แล้ว แต่อาจจะมีปัญหาเรื่องค่าเบี่ยงเบนตามเอกสารนิดหน่อย ทำให้อาจต้องไปส่งมอบเดือน มิ.ย. ทีเดียว”

แต่ถึงกระนั้นทั้ง รมช. และ รมว.สธ. ต่างแสดงความมั่นใจว่าการส่งมอบวัคซีนของบริษัทแอสตร้าฯ จะเป็นไปตามที่กำหนดไว้ในเดือน มิ.ย. โดยนายอนุทินแจกแจงด้วยว่าบริษัทแอสตร้าฯ “จะเริ่มจัดส่งให้ภายในเดือน มิ.ย. แต่ไม่ได้บอกว่าวันที่ 1 มิ.ย.” อีกทั้งมีระบุไว้ในสัญญาว่าถ้าวัคซีนที่ผลิตในประเทศไทยไม่ทัน ต้องไปจัดหาวัคซีนของแอสตร้าฯ จากแหล่งผลิตอื่นมาส่งให้เรา ดังนั้นจะมีวัคซีนฉีดให้ประชาชนตามกำหนดแน่นอน

ใครคุมวัคซีน

ท่ามกลางความสับสนเกี่ยวกับข้อมูลข่าวสารเรื่องวัคซีนโควิด-19 ของไทย รัฐบาลได้จัดตั้ง “ศูนย์บริหารจัดการวัคซีนโควิด-19 แบบเบ็ดเสร็จ” ตั้งแต่ 26 เม.ย. โดยมีนายกฯ ควบ ผอ.ศบค. นั่งบัญชาการด้วยตัวเองแบบ “Single Command” โดยศูนย์นี้ทำหน้าที่บริหารจัดการวัคซีนร่วมกับภาคเอกชน ทั้งวางแผนจัดหาวัคซีนทางเลือก, วางแผนเรื่องสถานที่และพื้นที่ในการฉีดวัคซีน, กำหนดการฉีดวัคซีนให้ประชาชนและภาคเศรษฐกิจ

ขณะเดียวกันยังมีสารพัดคณะกรรมการที่เกี่ยวข้องกับวัคซีนโควิด-19 ของไทย ตั้งแต่กระบวนการ “ต้นน้ำ” ยัน “ปลายน้ำ” ซึ่งบีบีซีไทยตรวจสอบข้อมูลจากกรมควบคุมโรค สรุปสาระสำคัญได้ ดังนี้

หนึ่ง คณะกรรมการขับเคลื่อนการจัดหาวัคซีนโควิด 19 เพื่อประชาชนไทย มีปลัด สธ. เป็นประธาน มีหน้าที่จัดทำข้อเสนอทางเลือกเชิงนโยบายการจัดหาวัคซีนโควิด-19 และแผนการจัดหาวัคซีนเสนอต่อ รมว.สธ., ขับเคลื่อนและติดตามผลการดำเนินงานการจัดหาวัคซีนให้เป็นไปตามแผนและกรอบเวลา, เจรจาต่อรองเพื่อจัดหาวัคซีนจากผู้ผลิตทั้งในและต่างประเทศ

สอง คณะอนุกรรมการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคภายใต้คณะกรรมการวัคซีนแห่งชาติ มีอธิบดีกรมควบคุมโรคเป็นประธาน มีหน้าที่ให้ข้อแนะนำชนิดของวัคซีนที่เหมาะสมในการนำมาใช้, กำหนดลำดับกลุ่มเป้าหมายในการเข้าถึงวัคซีนในช่วงแรกที่วัคซีนมีปริมาณจำกัด ช่วงที่มีวัคซีนเพิ่มขึ้น และช่วงที่มีวัคซีนเพียงพอ, ให้คำแนะนำแนวทางการให้บริการวัคซีนของกลุ่มเป้าหมาย

สาม คณะอนุกรรมการอำนวยการบริหารจัดการการให้วัคซีนป้องกันโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID19) ภายใต้คณะกรรมการโรคติดต่อแห่งชาติ มี นพ.โสภณ เมฆธน กรรมการผู้ช่วยรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข เป็นประธาน มีหน้าที่บริหารจัดการวัคซีนและการให้วัคซีนโควิด-19 โดยมีคณะทำงาน 6 ด้าน

คณะกรรมการทั้ง 3 ชุดมีกรมควบคุมโรคเป็นเลขานุการ

แผนกระจายวัคซีนเบื้องต้น

ในการจัดทำแผนการกระจายวัคซีนแต่ละจังหวัด กรมควบคุมโรคกำหนดหลักการให้แต่ละจังหวัดพิจารณา 4 ปัจจัย ได้แก่ จำนวนวัคซีนที่มี, จำนวนประชากร, สถานการณ์การระบาดในปัจจุบัน และกลุ่มเป้าหมาย ทว่า พญ. อภิสมัย ศรีรังสรรค์ ผู้ช่วยโฆษก ศบค. กล่าวยอมรับเมื่อ 25 พ.ค.ว่า “เป็นหลักการใหญ่ที่อาจไม่เหมาะสมกับแต่ละพื้นที่-จังหวัด” ศบค. จึงพร้อมรับฟัง เพราะบางจังหวัดเห็นควรให้ฉีดวัคซีนแก่กลุ่มเปราะบาง บางจังหวัดต้องการฉีดให้แก่แรงงานภาคบริการเพื่อเปิดการท่องเที่ยว ทั้งนี้ ศบค. จะเปิดรับฟังความเห็นของจังหวัด ก่อนปรับแผนให้สอดคล้องกับบริบทของแต่ละจังหวัด ซึ่งจะมีความชัดเจนภายใน 1-2 วันนี้

ก่อนหน้านี้ นพ. โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรค และกรรมการและเลขานุการคณะกรรมการโรคติดต่อแห่งชาติ ได้ส่งหนังสือที่ สธ 0410.7/ว 543 เมื่อ 18 พ.ค. แจ้งแนวทางให้บริการวัคซีนโควิด-19 แบบปูพรมไปยังผู้ว่าราชการจังหวัดทุกจังหวัด ในฐานะประธานกรรมการโรคติดต่อจังหวัด

ประชาชาติธุรกิจรายงานโดยอ้างหนังสือฉบับดังกล่าว พร้อมเปิดเผยยอดกระจายวัคซีนในแต่ละเดือน ดังนี้

นอกจากโควต้าวัคซีนที่ สธ. จัดสรรให้จังหวัดต่าง ๆ แล้ว ยังมีหน่วยงานต่าง ๆ ขอรับวัคซีนเพื่อไปบริหารจัดการเอง อาทิ

สำหรับแผนให้บริการวัคซีนโควิด-19 ตามวาระแห่งชาติ ที่ สธ. รายงานต่อ ศบค. ที่มี พล.อ. ประยุทธ์เป็นประธานการประชุม สรุปได้ว่า

ใครจะได้วัคซีนบ้างในระยะ “ปูพรมฉีด”

การฉีดวัคซีนอย่างเป็นระบบที่ พล.อ. ประยุทธ์เรียกว่า “วาระแห่งชาติ” จะเริ่มต้นตั้งแต่ 7 มิ.ย. ซึ่งเดิมประกาศไว้ว่าจะใช้วัคซีนแอสตร้าเซนเนก้าที่ผลิตในไทยเป็นหลัก

สธ. กำหนดกลุ่มเป้าหมายไว้ 9 กลุ่ม ประกอบด้วย

ประชาชนสามารถลงทะเบียนเพื่อขอรับวัคซีนได้ผ่าน 3 ช่องทาง ได้แก่ แอปพลิเคชัน/ไลน์ “หมอพร้อม”, ลงทะเบียน ณ จุดบริการ (On-Site Registration) และกระจายวัคซีนให้กลุ่มเฉพาะ เช่น แพทย์ พยาบาล อสม. เจ้าหน้าที่ด่านหน้า ครู นักธุรกิจ นักศึกษา กลุ่มบุคคล ฯลฯ

สถานะของวัคซีนทางเลือก

นอกจากวัคซีนหลัก 2 ยี่ห้อ ยังมีความเคลื่อนไหวในการเจรจาจัดหาวัคซีนทางเลือก หลังจาก พล.อ. ประยุทธ์แจ้งผ่านเฟซบุ๊คส่วนตัวเมื่อ 21 เม.ย. โดยอ้างผลการหารือของคณะทำงานพิจารณาการจัดหาวัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 ที่มี ศ.คลินิกเกียรติคุณ นพ. ปิยะสกล สกลสัตยาทร เป็นประธาน ซึ่งได้ข้อยุติว่า “ประเทศไทยจะจัดหาวัคซีนอีก 2-3 ยี่ห้อเพิ่มเติมอีกประมาณ 35 ล้านโดส นอกเหนือจากที่ดำเนินการไว้แล้วประมาณ 65 ล้านโดส” พร้อมระบุว่าภาคเอกชนนำโดยสภาหอการค้าไทยจะช่วยรัฐบาลจัดหาให้กับลูกจ้างของตนประมาณ 10-15 ล้านโดส

ต่อมา พล.อ. ประยุทธ์เปิดเผยอีกครั้งเมื่อ 7 พ.ค. ว่า ได้สั่งการให้จัดหาวัคซีนให้ได้ 150-200 ล้านโดส เพื่อเตรียมรับความเสี่ยงวัคซีนในอนาคต ซึ่งขณะนี้ได้เจรจากับผู้ผลิตวัคซีนแล้วถึง 7 ราย

ในการจัดหาวัคซีนทางเลือกในสถานพยาบาลเอกชน มีกฎสำคัญคือต้องไม่ซ้ำซ้อนกับวัคซีนที่ให้บริการโดยภาครัฐ/สถานพยาบาลของรัฐ โดย อภ. จะเป็นผู้บริหารจัดการและประสานกับบริษัทผู้ผลิตหรือตัวแทนจำหน่ายวัคซีน และดำเนินการให้เป็นไปตามกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับความรับผิดชอบต่อความเสียหายที่เกิดขึ้นจากสินค้าไม่ปลอดภัย (Product Liability)

สำหรับสถานพยาบาลเอกชน/ภาคเอกชนที่ประสงค์จะนำเข้าวัคซีนทางเลือก ต้องแจ้งยอดที่ต้องการไปยังภาครัฐ, ต้องชำระเงินจองวัคซีนทางเลือกล่วงหน้าให้แก่ อภ. เต็มจำนวนมูลค่าการสั่งซื้อ (100%) และต้องจัดทำประกันสำหรับกรณีผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นจากการฉีดวัคซีนให้ประชาชน

ถึงขณะนี้สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) อนุมัติวัคซีนโควิด-19 ไปแล้ว 4 ราย นอกเหนือจากวัคซีนซิโนแวค สัญชาติจีน และแอสตร้าเซนเนก้า สัญชาติอังกฤษ ซึ่งเป็นวัคซีนหลักที่ใช้ในไทย ยังมีวัคซีนสัญชาติอเมริกันอีก 2 ยี่ห้อที่ได้รับการขึ้นทะเบียนจาก อย. และอีก 3 ยี่ห้ออยู่ระหว่างการดำเนินการ

สำหรับวัคซีนที่องค์การอนามัยโลก (WHO) รับรองการขึ้นทะเบียนเพื่อใช้งานในภาวะฉุกเฉิน มีทั้งสิ้น 5 ยี่ห้อ ได้แก่ วัคซีน ไฟเซอร์/ไบออนเทค ของสหรัฐฯ และเยอรมนี, วัคซีนแอสตราเซเนกา/อ็อกซ์ฟอร์ด ของสหราชอาณาจักร แบบที่ผลิตโดยสถาบันเซรุ่มแห่งอินเดีย และบริษัท เอสเค ไบโอ ของเกาหลีใต้, วัคซีนจอห์นสัน แอนด์ จอห์นสัน ของสหรัฐฯ, วัคซีนโมเดอร์นาของสหรัฐฯ และวัคซีนซิโนฟาร์มของจีน